Zorgt Michel voor een politieke verrassing? - Véronique Lamquin

Bart De Wever mislukte, toch liggen sommige dingen duidelijker dan een maand geleden. Zo is de centrumrechtse coalitie zogoed als dood. Benoît Lutgen heeft “non” gezegd niet alleen tegen een nota, maar vooral tegen de N-VA. Qua inhoud had de voorzitter van de CDH heel veel opmerkingen op wat er in de nota stond: te strenge aanpak van de werklozen, loonmatiging, te lage groeinorm in de gezondheidszorg, en noem maar op. Overdreven?

Tussen de programma’s van CDH en N-VA waren de verschillen veel groter dan de gelijkenissen, dat wisten we al. En de voorzitter van de CDH had een aantal garanties geëist aan Bart De Wever, vooral over de federale loyauteit, die hij niet kreeg. Hij had de lat hoog gelegd, juist omdat de informateur ook voorzitter van de N-VA is. Bij de CDH leeft nog altijd de vrees dat elke zet van Bart De Wever uiteindelijk een stap verder richting confederalisme is, zelfs separatisme.

Vertrouwenskwestie, dus. En de indruk die vooral in Vlaanderen leefde dat Benoît Lutgen “rechtser” dan Joëlle Milquet is, en dus meer geneigd om met de N-VA te regeren, was uit de lucht gegrepen. Benoît Lutgen had meer belang bij het aanvaarden van een centrumrechtse coalitie op het federaal niveau, gewoon om van het etiket  “PS-satelliet” af te komen. Maar dat alleen was geen reden om een coalitie te sluiten met de N-VA. Dit werd pas evident na drie weken informatie. Benoît Lutgen had geen vertrouwen in Bart De Wever en zijn partij vanaf het begin van de informatieopdracht. En dat is ondertussen zeker niet veranderd.

Wist Benoît Lutgen al vanaf het begin dat hij dat avontuur niet zag zitten? Hij zegt het spel eerlijk te hebben gespeeld, een kans aan Bart De Wever te hebben gegeven. En in elk geval mocht de CDH zich niet permitteren “non” te zeggen zonder eens te proberen. Dat is nu gebeurd. Vreesde men een "ja, maar of nee, misschien"-antwoord van de CDH? Benoît Lutgen was zeer duidelijk. Geen kwestie van onderhandelen over de informateursnota. Vooral, geen kwestie van onderhandelen met de N-VA, wegens vertrouwensgebrek.

Een houding, bijna unaniem aangenomen (twee onthoudingen in het bureau van de CDH), die veel kritiek oogstte in Vlaanderen, maar die eigenlijk niet helemaal onverwacht kwam. Tijdens de campagne was CDH een van de felste partijen tegen de N-VA. Benoît Lutgen heeft ook duidelijk gemaakt dat zijn “non” een definitief antwoord is. Zelfs als de centrumrechtse coalitie door een andere informateur getest zou zijn, zou hij “non” zeggen. De boodschap was vooral gericht naar de CD&V, die nog eens probeerde de Ardense Jager van mening te doen veranderen. Tevergeefs. Die deur is nu definitief gesloten. Dat is tenminste één zekerheid.

Twee, het lijkt ook evident dat MR noch VLD een kans maakt om de deur van de regionale coalities open te breken. Toch blijven de liberalen hameren op een heropening van de discussie in Wallonië, Brussel en Vlaanderen. Onder het motto: we treden niet in een federale regering met de CD&V resp. de PS zonder een zitje in de regionale onderhandelingen.

Aan die eis wordt zeker niet tegemoetgekomen. N-VA en CD&V onderhandelen in een intensief tempo, en mikken op een Vlaamse regering voor 11 juli. Tot dan zal geen enkel zicht mogelijk zijn op een federale coalitie. Geen hefboom dus, voor Open VLD. En hetzelfde geldt in Namen en Brussel: PS en CDH voeren daar de discussie op een hoog ritme; daar wordt de week van 14 juli de deadline voor de eedaflegging van de nieuwe ministers. En die partijen zijn absoluut niet van plan hun onderhandelingen te onderbreken voor de MR.

Er zijn dus al twee zekerheden, dat is op zich een vooruitgang.

Voor de rest liggen de kaarten vrij open. Hoogstwaarschijnlijk zal Charles Michel prioritair twee paden bewandelen.

Eén, de zogenaamde kamikazecoalitie, nl. MR alleen aan Franstalige kant, VLD, CD&V, N-VA aan de andere kant. Kris Peeters zei onlangs dat hij er niet in gelooft, wegens gebrek aan stabiliteit. Dat is niet het enige obstakel waarop die formule zou kunnen botsen. Eerst en vooral moet MR bepalen of ze daartoe bereid is. Als enige Franstalige partij aan boord komen, zou een uniek en risicovol politiek avontuur zijn. Uiteraard zou dat een recordaantal ministerposten leveren aan de partij. Altijd goed voor een partijvoorzitter.

Maar dat belooft ook een aartsmoeilijke legislatuur te zijn, met een uiterst krachtige oppositie: 43 leden op 63, met onder anderen de 23 PS-verkozenen. Alleen als de regering tot het einde van de legislatuur standhoudt, zou dat vruchten kunnen afwerpen voor de MR in 2019. De piste wordt zeker niet uitgesloten, bevestigde Olivier Chastel vorige week. Maar niet alle leden van de MR zitten te juichen voor dit scenario.

Voor de CD&V is dit evenmin de beste optie. Met de noodzakelijke deelname van Open VLD zou de partij van Wouter Beke veel minder politiek gewicht hebben. En de prijs om de Zestien aan Kris Peeters te kunnen aanbieden zou torenhoog zijn, misschien zelfs onhaalbaar. Trouwens, CD&V zou in die context de “linkse” partij zijn in de federale regering, een beetje geïsoleerd tegenover de rechtse partijen. Dit lijkt toch de coalitie te zijn die het snelst gevormd kan worden, zeker als de regionale regeringen de eed afgelegd hebben.

Tegelijk wordt verwacht dat Charles Michel de traditionele tripartite ook zal testen. In alle geheim, omdat dit scenario de N-VA naar de oppositie stuurt. Een verantwoordelijkheid die Charles Michel zeker niet wil nemen. Niet alleen heeft die piste weinig draagvlak in Vlaanderen, zoals de peilingen bij de bevolking en bij de ondernemers bewijzen, ze kan ook op weinig steun rekenen binnen de politieke partijen.

Voor de CD&V is dit een nachtmerrie-scenario: de partij zou vijf jaar lang met de N-VA in Vlaanderen regeren, en tegen de N-VA vechten op het federaal niveau. Ideaal voor de campagne van Bart De Wever in 2019, redeneert men bij de CD&V. En ook al zou de partij de post van Eerste Minister kunnen eisen, als beloning voor de opoffering (van de N-VA), het politiek gewicht van de CD&V zou niet dominant zijn in de coalitie. De christendemocraten zouden slechts de derde familie zijn, na de socialisten en de liberalen. Geen gunstige onderhandelingspositie. Voor de MR zou dat ook moeilijk te slikken zijn: in de meerderheid op federaal niveau, in de oppositie in de Gewesten.

Als het voor CD&V onmogelijk is zonder de N-VA een federale coalitie te vormen, dan resten er formules die nog nooit toegepast zijn. Namelijk: een confederale coalitie, met de partijen die de deelstaten regeren: N-VA, CD&V, PS, CDH. Of de coalitie met de vier grootste partijen van het land: PS, MR, CD&V, N-VA. In beide gevallen zou de N-VA met de PS in een regering stappen. Zeker niet de eerste keuze van Bart De Wever, die dan allicht het institutionele luik van zijn programma weer op de tafel legt.

Of nog een andere piste: CD&V en N-VA plus een “Franstalig front”, nl MR, PS en CDH. In dit scenario zou geen enkele Franstalige partij de zwarte piet krijgen voor het sluiten van een coalitie met de N-VA. En toch zou de N-VA aan boord zijn.

Maar vooraleer het Franstalige front van 2011 opnieuw gevormd wordt, moet nog veel water onder de bruggen stromen. De relaties tussen de Franstalige partijen zijn immers beschadigd. Daaraan moet Charles Michel ook werken.

(De auteur is politiek verslaggever bij Le Soir.)